"Wymazywanie" w reż. Krystiana Lupy w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
„Wymazywanie” to hipnotyczny i bezkompromisowy spektakl o rodzinie, wypartej świadomości, niemożności spotkania z samym sobą, radykalizmie wojny i życiu, które robi z nami co chce. Uważany jest za jeden z najważniejszych i najmocniejszych spektakli w karierze Krystiana Lupy. Po pokazie w paryskim Odeonie „Le Monde” nazwał polskiego reżysera „czarodziejem, który z interpretacją tego wyjątkowo trudnego, ascenicznego dzieła odniósł ogromny sukces”.
„Wymazywanie” jest kolejnym spektaklem Krystiana Lupy inspirowanym tekstem austriackiego pisarza, Thomasa Bernharda (wcześniej reżyser zrealizował na podstawie jego twórczości takie produkcje jak: „Kalkwerk”, „Immanuel Kant” i „Rodzeństwo”) . „Wymazywanie” – powieść, która jest rodzajem podsumowania czy testamentu – zostało wydane w 1986 roku, czyli na trzy lata przed śmiercią pisarza. Bernhard rozlicza w niej Austrię – i też przy okazji całą Europę – z niedawnych grzechów nazizmu i nacjonalizmu.
Kindervilla w Wolfsegg, dom z czasów dzieciństwa głównego bohatera Franza, jest olbrzymią, pustą, mroczną salą zajmującą całą scenę. To w tym pokoju ojciec bohatera ukrywał po wojnie nazistów. Miejsce to jest też symbolem wstydliwej i niewygodnej przeszłości, której nie można zapomnieć, ale można ją wymazać. Tak właśnie czyni główny bohater, który zaczyna spektakl jako filozof i racjonalista, kończy prawie nagi, ubrany jedynie w żałobny krawat. Treścią dramatu staje się wymazywanie kolejnych warstw rzeczywistości.
Reżyser tuż przed premierą podkreślał: „Wymazywanie” jest dla mnie literacką Wieżą Babel, powieścią do której nieustannie wracam. Mógłbym z niego zrobić jeszcze dziesięć spektakli, a każdy byłby inny . Naród austriacki wszedł na fałszywą drogę: milczenia, umycia rąk, wyparcia się udziału w zbrodniach”.
Nagranie spektaklu z 2001 roku zostało zrealizowane w 2010 roku przez TVP Kultura i Narodowy Instytut Audiowizualny.
„Około pięciogodzinne nagranie przedstawienia z 2001 roku zaskakująco sprawnie odbija (…) to, czym był oryginał. Rozedrganie Franza Murau (Piotr Skiba) rozliczającego się z własną przeszłością i historią Austrii trafia do widza bardziej osobiście i bezpośrednio. Przeskoki czasowe między Wolfsegg (idealizowaną i oczernianą krainą dzieciństwa), snami, wspomnieniami a gabinetem, dokonują się niemal niedostrzegalnie. Wszystko miesza się, zbiega, staje się ciągłym zapisem myśli człowieka opanowanego przez wstyd, poczucie winy i manię wielkości. Teatralna realizacja wydawała się koncentrować wokół sądu nad narodem austriackim, który nadal nie przepracował uległości wobec faszyzmu. Wersja telewizyjna to sąd nad człowiekiem. Krystian Lupa bada w „Wymazywaniu” jeden z tematów podstawowych dla większości swoich spektakli. Do czego zdolna jest jednostka? Czy jej histeryczne, e’goistyczne pragnienie, by zaistnieć i być zapamiętaną ma jakiekolwiek znaczenie? Czy warto w ogóle zajmować się jej osobistymi rozterkami, gdy historia wymazuje z powierzchni ziemi miliony? – pisała o tej realizacji Joanna Derkaczew w „Gazecie Wyborczej”.
„Wymazywanie” wg Thomasa Bernharda
Przekład: Krystian Lupa
Reżyseria: Krystian Lupa
Adaptacja: Krystian Lupa
Scenariusz: Krystian Lupa
Scenografia: Krystian Lupa
Muzyka: Jacek Ostaszewski
Obsada: Piotr Skiba, Jadwiga Jankowska-Cieślak, Adam Ferency, Jolanta Fraszyńska, Agnieszka Roszkowska, Wojciech Wysocki, Andrzej Szeremeta, Maja Komorowska, Marek Walczewski, Władysław Kowalski, Waldemar Barwiński, Miłogost Reczek, Marcin Troński, Małgorzata Niemirska, Marta Król, Sławomir Grzymkowski, Agnieszka Wosińska, Jarosław Gajewski, Krzysztof Dracz, Michał Gadomski, Marcin Dorociński, Krzysztof Szekalski, Jerzy Jaroszyński, Dominik Cziao, Jaga Dolińska, Łukasz Gajewski, Paweł Adamko
Premiera: Teatr Dramatyczny w Warszawie 10 i 11 marca 2001 roku
O reżyserze:
Krystian Lupa – reżyser teatralny, scenograf, grafik, dramaturg, tłumacz oraz profesor sztuki teatralnej. Jeden z nawybitniejszych reżyserów teatralnych w Polsce.
Studiował m.in. na Akademii Sztuk Pięknych oraz na Wydziale Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie.
Od początku swojej pracy reżyserskiej związany był z Teatrem im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze i ze Starym Teatrem w Krakowie, który od 1980 roku stał się najczęstszym miejscem jego pracy. Pracował tam do 2013 roku (z przerwą w latach 1998-2000, kiedy pracowal w Teatrze Polskim we Wrocławiu, gdzie wrócił też na sezon 2013-14).
Wyreżyserował takie wybitne spektakle jak m.in.: Nadobnisie i koczkodany (1978), Matka (1979), Kolacja (1980), Pragmatyści (1981), Maciej Korbowa i Bellatrix (1986) w Teatrze im. C.K. Norwida w Jeleniej Górze oraz: Miasto snu (1985), Marzyciele (1988), Bracia Karamazow (1990), Malte (1991), Kalkwerk (1992), Lunatycy. Esch czyli anarchia (1995), Prezydentki (1999), Bracia karamazow (1999), Mistrz i Małgorzata (2002), Zaratustra (2005) czy Factory 2 (2008) w krakowskim Starym Teatrze.
Pracował także w innych teatrach m.in. w Warszawie, Szczecinie i Wrocławiu.
W Teatrze Dramatycznym w Warszawie przygotował m.in. adaptację powieści Thomasa Bernharda Auslöschung – Wymazywanie (2001), a w 2009 rozpoczął pracę nad tryptykiem Persona.Tryptyk. Pierwsza część Persona.Marilyn (2009) poświęcona została Marilyn Monroe, druga – Persona.Ciało Simone – Simone Weil (2010).
W TR Warszawa reżyser pracował nad premierą Stosunków Klary (2003) oraz Miasta snu (2012), w Teatrze Łaźnia Nowa w Krakowie zrealizował spektakl Maciej Korbowa i Bellatrix (2015), w Teatrze Polskim we Wrocławiu – Kuszenie cichej Weroniki (2009), Poczekalnię.0 (2011) i Wycinkę (2014), a w Nowym Teatrze w Warszawie – Proces (2017).
„Capri – wyspę uciekinierów” Krystian Lupa zrealizował w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Pokazy „work in progress” (część I aktu i II akt) odbyły się 15 i 16 czerwca 2019 r. Prapremiera spektaklu- 19 października 2019 r.
Za granicą zrealiował m.in. takie spektakle jak Końcówka (2010, Madryt), Poczekalnia (Lozanna, 2011) i Czajka (2007, Sankt Petersburg).
Krystian Lupa jest laureatem wielu nagród, odznaczeń, wyróżnień w Polsce i za granicą.
Jest m.in. laureatem Nagrody im. Konrada Swinarskiego (1988 r.) i Nagrody im. Leona Schillera (1992 r.), czy Nagrody Ministra Kultury w dziedzinie teatru (1998 r.). W 2000 roku został odznaczony austriackim Krzyżem Honorowym Nauki i Sztuki I klasy za działalność na polu kultury. W 2003 roku wręczono mu Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych RP za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie w roku 2002. W 2009 roku dostał Paszport Polityki za rok 2008 w kategorii „Kreator kultury”.
Również w 2009 roku otrzymał prestiżową Europejską Nagrodę Teatralną (Rzym).
W 2017 roku dostał nagrodę francuskiego Stowarzyszenia Krytyków Teatru, Muzyki i Tańca dla najlepszego przedstawienia zagranicznego („Plac Bohaterów”), oraz za najlepszą książkę poświęconą teatrowi (K. Lupa „Utopia. Lettres aux acteurs”).
Był też nagradzany m.in. w Austrii, Moskwie czy Belgradzie.
